Yuval Noah Harari

21 lessen voor de 21^e eeuw,

• Hoogleraar geschiedenis aan de Hebreeuwse universiteit van Jerusalem.
• Schrijft ook hier een zeer doorwrocht verhaal.

21 lessen voor de 21^e eeuw, boekverslag

Het derde deel van Harari; gelezen 3 mei 2020.
Sluit min of meer aan aan de eerste twee delen
Sapiens  en Homo Deus
21 lessen betekend ook wel even zoveel delen
Elk deel heeft min of meer zijn eigen karakter

• Deel een: technologische uitdagingen;;
• Deel twee: politieke uitdagingen;
• Deel die: hoop en wanhoop;
• Deel vier: waarheid;
• Deel vijf: veerkracht.

Elk deel is weer opgesplitst in een aantal sub-delen.
Ik wil hier proberen om een aantal bijzonderheden en wetenswaardigheden samen te vatten.

Zoals dat gaat bij Harari, zal dat niet meevallen. Het is altijd weer moeilijk om een keuze te maken uit de vele onderwerpen die hij beschrijft. Het hele boek overschrijven is natuurlijk ook weer geen samenvatting, dus we wagen het er maar op.

In tweede instantie heb ik besloten om me te beperken tot wat trefwoorden met soms wat meer inhoudelijke zaken bij de desbetreffende boekpagina’s. een en ander om snel bepaalde verhaal-delen op te kunnen terugzoeken.
Technologische uitdagingen gaat veelal over zaken welke met  A.I. (Artificiële Intelligentie) te maken heeft.

DEEL EEN

TECHNOLOGISCHE UITDAGINGEN
De mensheid verliest het vertrouwen in het liberale verhaal dat de politiek de afgelopen decennia overheerste, en dat op een moment waarop de combinatie van biotech en infotech ons confronteert met de grootste uitdagingen waarvoor de mensheid ooit gesteld is.

1 Ontgoocheling;

Het einde van de geschiedenis is uitgesteld (blz.19)
Mensen denken in cijfers of wiskundige vergelijkingen. Elk individu, elke groep en elke natie heeft zijn eigen fabels en mythen, verhalen zoals Harari dat noemt.
Zo formuleerden de drie grote elites  in New York, Londen, Berlijn en Moskou, de drie grote verhalen: het fascistische verhaal, het kapitalistische verhaal en het liberale verhaal.

De tweede wereldoorlog maakte een eind aan het fascistische verhaal; tussen eind jaren veertig en tachtig werd de wereld strijdtoneel van de twee resterende verhalen: het communisme en het liberalisme (kapitalisme). Toen stortte het communistische verhaal in en bleef het liberale verhaal als enige over, als enige verklaring van het menselijke verleden en onmisbare leidraad voor de toekomst van de wereld. In elk geval in de ogen van de mondiale elite. Het liberale verhaal is een verheerlijking van de menselijke vrijheid.

Dit ter inleiding.

VAN MUGGEN DOODSLAAN TOT GEDACHTEN DOODSLAAN.23.
Gevoelens van desoriëntatie en naderend onheil wordt versterkt door het steeds snellere tempo van technologische ontwikkelingen en ontwrichting.
Computers hebben het financiële systeem nu al zo ingewikkeld gemaakt dat nog weinig mensen er iets van begrijpen. Met nog steeds betere A.I. bereiken we misschien al snel het punt dat geen mens het nog kan volgen.

DE LIBERALE FENIKS. 26.
Het zelfvertrouwen van het liberale verhaal heeft een flinke knauw gekregen. sinds de tweede helft van de negentiende eeuw heeft het periodieke crises gekend. Het eerste tijdperk van globalisering en liberalisering eindigde in het bloedbad van de Eerste Wereldoorlog, waarin de opmars van de vooruitgang afknapte. Grote mogendheden geloofden meer in het imperialisme dan in het liberalisme, in plaats van een wereld van vreedzame vrijhandel, gingen ze vooral hun best doen om met bruut geweld een groter stuk van de aardbol te veroveren.

2 WERK

Als je later groot bent krijg je misschien wel een baan.38.
Heeft veel te maken met de verdere ontwikkeling van de A.I. en computers. Die dreigen het werk en besturing over te gaan nemen. Er wordt dan ook gesproken van een A.I.-revolutie. Veel mensen zullen hierdoor hun baan verliezen omdat computers het over nemen en het ook nog eens veel beter doen.

DE MOZART IN DE MACHINE.44.
Die titel zegt al genoeg; ook muziek maken kan beter met A.I.; zeker het technische aspect. Het inleggen van gevoel en emotie gaat natuurlijk moeilijker met A.I. maar toch denk men dat ook dat misschien nog weleens gaat lukken.

NIEUWE BANEN.49.
Zoals te voorspellen is, is dat er ook nieuwe banen uit voort komen. Die A.I. moet in den beginnen toch ook geprogrammeerd worden; computer moeten ook gemaakt worden etc. dus net als bij andere revoluties, zoals de industriële revolutie, toen kwamen daar meer banen voor vrij waardoor de boerenarbeidersbevolking zich ging omscholen tot fabrieksarbeider e.d. verder hebben we de diensten en automatisering die toch allemaal een verandering teweeg brachten.

In het kader van A.I. mag ook nog even genoemd worden, de ontwikkeling van de schaakcomputer (53). Op 7 december 2017 werd een belangrijke mijlpaal bereikt , toen het AlphaZero-programma van Google het Stokfish 8 programma versloeg. Stokvish 8 was de computerwereldkampioen schaak van 2016. Het had toegang tot eeuwen aan verzamelde menselijke schaakervaringen en daarnaast nog tientallen jaren aan computerervaring. Het kon zeventig miljoen zetten per seconde doorrekenen. Het AlphaZero voerde daarentegen maar tachtigduizend berekeningen per seconde uit en de menselijke makers hebben hun systeem nooit schaakstrategieën aangeleerd, zelfs geen standaardopening. In plaats daarvan leerde AlphaZero zichzelf machine-learning principes. Niettemin won de nieuweling AlphaZero achten twintig van de honderd partijen die het tegen Stokfish speelde en speelde het twee en zeventig keer remise. Het verloor één keer.

De uitdagingen die de mensheid in de eenentwintigste eeuw wachten in de wereld van infotech en biotech zijn in alle opzichten een stuk groter dan de uitdagingen waarvoor stoommachines, spoorwegen en elektriciteit ons in het vorige tijdperk stelden.

WAT IS BASIS?
64 Een universeel basis inkomen voorziet in de menselijke basisbehoeften.
Homo sapiens is er gewoon niet op gebouwd om tevreden te zijn (vind dit wel een heel boude bewering). Het geluk van de mens hangt minder af van objectieve omstandigheden dan van zijn eigen verwachtingen. Daar komt nog bij dat onze verwachtingen zich doorgaans aanpassen aan onze omstandigheden, ook aan de omstandigheden van anderen. Als de situatie verbetert rijzen de verwachtingen de pan uit, waardoor we zelfs na drastische verbeteringen in ons leven net zo ontevreden kunnen blijven als voordien, einde citaat.

ORTHODOXE JODEN
Niet-orthodoxe joden klagen vaak steen en been omdat de ultra-orthodoxen niet genoeg bijdragen aan de samenleving en leven van andermans harde werken.
Dit omdat de orthodoxen niet mogen werken, ze moeten zich de gehele dag bezig houden met de bestudering van heilige geschriften, de Talmoed en de Thora, en het bediscussiëren daarvan. Bezorgt in joodse kringen, of misschien beter gezegd, in Israëlische kringen voor nogal wat spanningen.

3 VRIJHEID

Blz:68, Big data is watching you
73 het gaat er om hoe je als mens de dingen ervaart.
84 moraal
85 Ethiek
97 intelligentie en bewustzijn zijn twee verschillende dingen; intelligentie is het vermogen om zaken op te lossen en bewustzijn is het vermogen om dingen te voelen, zoals pijn, vreugde liefde, woede enz.
100 produceren tamme koeien en tamme mensen om meer te produceren.

4 GELIJKHEID

101 Wie de data heeft heeft de toekomst
101 globalisering en internet en de gevolgen daarvan.

103 Rijkdom ongelijkheid, nu al bezit de rijke één procent de helft van alle rijkdommen ter wereld. De rijkste honderd (100) mensen bezitten méér dan de armste vier miljard (4.000.000.000).
De gemiddelde hertog was niet begaafder dan de gemiddelde boer.

108 persoonlijke gegevens worden geruild voor gratis (internet)diensten.

DEEL TWEE

POLITIEKE UITDAGINGEN
De combinatie van infotech en biotech vormt een bedreiging voor de moderne kernwaarden als vrijheid en gelijkheid. Een eventuele oplossing voor het technologische vraagstuk zal internationale samenwerking vereisen, maar nationalisme, religie en cultuur verdelen de mensheid in kampen die vijandig tegenover elkaar staan en dat maakt wereldwijde samenwerking heel moeilijk.

5 BROEDERSCHAP

113 Mensen hebben een lichaam
117 de technologie heeft ons van ons lichaam vervreemd. Zo communiceren we met de smartphone gemakkelijker met onze kennis in Zwitserland dan dat we tijdens ons ontbijt met onze partner praten.

120 facebook versus offline activiteiten met vrienden.

6 BESCHAVING

122 De wereld telt maar één beschaving
128 Islam is wat moslims er van maken.
137 Islam versus het westen maar niet wat het geld, de dollars betreft, die werden grif aangenomen.

7 NATIONALISME

142 Mondiale problemen vergen mondiale antwoorden
146 Presidentskandidaat Johnson: inzake kernoorlog: een wereld van leven of eeuwige duisternis en de slogan van die tijd: Make love not war.
Nationalisme en rivaliserende naties:
Ommuurde forten leven zelden in vriendschap naast elkaar;
Ommuurde forten zijn in het verleden heel vaak in oorlog gekomen.
Drie gemeenschappelijke uitdagingen 149 
-1  de nucleaire uitdaging. Wereldwijde milieurampen; destabiliseren; grondstoffen;
uitputting; gifstoffen. Dieren met een ellendig leven; klimaatverandering.
– 2 de ecologische uitdaging;
– 3 de technologische uitdaging.

157 ruimteschip aarde; de drie bovenstaande crises versterken elkaar en kunnen leiden tot  een existentiële crisis.

8 RELIGIE

162 “God dient tegenwoordig de natie”
CHRISTELIJKE LANDBOUW
163 Opmerking: het verstand is ons gereedschap en onderdeel van religie.
Religie en wetenschap / religie versus wetenschap en de implicaties daarvan.
165 Islamitische economie.
166 Belangrijke beslissingen inzake economie zijn niet in de Koran te vinden.
167 Een Christen kan net zo goed een kapitalist zijn als socialist; al zweemde een paar dingen die jezus zij verdacht veel naar communisme.
173 Japanse keizer werd volgens het staats-shinto beschouwd als een rechtstreekse afstammeling van de zonnegodin Amaterasu. Hieruit ontstond een uiterst geavanceerde religieuze doctrine waarin een ieder geacht werd/wordt die te volgen.
175 De mensheid vormt één grote beschaving; problemen als kernoorlogen, milieurampen en technologische ontwrichting kunnen alleen mondiaal worden opgelost.

9 IMMIGRATIE

Misschien zijn sommige culturen toch beter dan andere.
177 Globalisering heeft de culturele verschillen op aarde drastisch verkleind.
Voorwaarde 1: gastland neemt immigranten op;
Voorwaarde 2: in ruil daarvoor: belangrijkste normen en waarden overnemen;
Voorwaarde 3 voldoende assimileren om te participeren.
186 van racisme tot culturalisme.

DEEL DRIE

HOOP EN WANHOOP

De mensheid kan het redden als we onze angsten bedwingen en iets meer nederigheid betrachten met onze eigen opvattingen.

10 TERRORISME

Geen paniek
199 Dood door moord van terroristen in vergelijking met doden in het verkeer en suikerziekte, dit ter nuancering van een en ander, om de angst wat in te perken.
201 De kracht van terroristen is over het algemeen niet zo groot als we denken.
203 Herinnering m.b.t. de TwinTowers en het Pentagon. Pentagon weet men niet meer; de TwinTowers liggen bij iedereen nog wel vers in het geheugen.
205 Legitimiteit en het voortbestaan van een natie.
In de veertiende eeuw stierf een kwart tot de helft van de bevolking aan de pest, zonder dat de legitimiteit van de natie er onder leed.

11 OORLOG

213 Onderschat nooit de menselijke stupiditeit
219 een oorlog aankunnen; mensen en economie:

Het volgende is voor de statistiek wel interessant:
Rusland heeft een bevolking van honderdvijftig (150) miljoen en een BBP van vier (4) biljoen dollar;
De VS heeft een bevolking van driehonderdvijfentwintig (325) miljoen en een bbp van negentien (19) biljoen dollar;
De EU heeft een bevolking van vijfhonderdmiljoen (500) en een bbp van éénentwintig (21) biljoen dollar.

Voor een evt. wereldoorlog door Rusland zal die toch steun moeten zoeken met b.v. China.
221 I.S. heeft door o.m. plunderingen, in beslag genomen Iraakse banken en olieverkopen zo’n vijfhonderd miljoen aan bezittingen (2015).
China heeft een jaarlijks bbp van meer dan twintig (>20) biljoen dollar (2015)

223 DE OPMARS VAN WAANZIN.

Oorlogen in zuidoost  Azie.

12 NEDERIGHEID

226 De wereld draait niet om jou
Mensen denken het middelpunt van de wereld te zijn:
De Grieken geloven dat de geschiedenis begonnen is bij Homerus, Sophocles en Plato en de belangrijkste uitvindingen zijn geboren in Athene, Sparta, Alexandrië of Constantinopel.
Chinese nationalisten vinden dat de geschiedenis is begonnen met de Gele Keizer, de Xia-dynastie en de Shang-dynastie. En alles wat de westerlingen hebben gepresteerd een slap aftreksel hiervan is.
Chauvinistische hindoes zweren eer bij Maharishi Bhardwai, Vishwamitra en Acharya Kanad, de vader van de atoomtheorie, een en ander nauwkeurig omschreven in de Mababbarata.
Vrome moslims beschouwen alles van vóór de profeet Mohammed grotendeels als irrelevant; alles draait om de openbaringen van de Koran en de islamitische Oemma.
Britten, Fransen, Duitsers, Amerikanen, Russen, Japanners en talloze andere groepen denken ook dat zij het belangrijkste zijn.
Zo denken Joden ook, met hun flagrante eigenwaan, dat ze het belangrijkste volk ter wereld te zijn.
228 Abram en zijn zonen, die in India Yoga hadden geleerd
(Genesis 25:6)
Sterrenstelsels zullen allemaal ten onder gaan als de Rabbijnen in Jerusalem en Brooklyn niet meer delibereren over de Talmoed.

DE MOEDER VAN FREUD
229 Vraag van Joden: waarom zo weinig aandacht voor het Joodse volk in het boek Sapiens
230 na vele misdaden door andere religies geldt ook, dat de Christenen geen lieverdjes waren; kijk naar de massa moorden tijdens kruistochten door Christenen.
231 Freud heeft immens veel invloed gehad op de wetenschap, cultuur, kunst en volkswijsheden. De Joodse bijdrage hieraan was zeer beperkt.
232 Christendom = nieuwe testament. Talmoed in de Joodse cultuur belangrijker dan het oude testament dat overigens  door het Christendom verworpen werd etc.

VOORBIJBELSE ETHIEK
Drie grote wereldreligies: christendom, 2,3 miljard aanhangers; Islam, 1,8 miljard aanhangers; Boeddhisme, 500 miljoen aanhangers; het Shintoisme (Japan), 50 miljoen aanhangers.
233 morele codes bestonden al lang voor het Christendom.
Zelfs bij de dieren is ethiek terug te vinden.
235 Bijbelse wetten zijn kopieën van regels die eeuwen of zelfs millennia voor de vestiging van de koninkrijken Judea en Israël al gemeen goed waren in Mesopotamië, Egypte en Kanaän.
236 Jodendom en zijn gebruiken.
237 Paulus: gij allen zijn één in Christus Jezus (Galaten 3:28).
237 Confucius, Laozi, Boeddha en Mahavira legden de grondvesten voor de universele ethische codes, ver voor de tijd van Jezus.

DE OPKOMST VAN HET FANATISME

238 Jodendom; monotheïsme; polytheïsme.

JOODSE NATUURKUNDE, CHRISTELIJKE BIOLOGIE
240 Pas in de 20^e eeuw zien we dat de Joden een bijzondere bijdrage leveren aan de moderne wetenschap, zoals door Einstein en Freud.
20% van alle nobelprijs winnaars was Joods. Joden begonnen pas een opmerkelijke bijdrage aan de wetenschap te leveren na het inruilen van de jesjiva’s voor laboratoria.
241 E=M.C² | energie = massa x snelheid in het kwadraat  (geen lichtsnelheid Harari)
Verder opmerking: het is een kwestie van je gereedschap – Je talenten – te gebruiken
243 Veel religies beschouwen nederigheid als een deugd, maar gaan zichzelf beschouwen als het belangrijkste van het universum. Ze vermengen oproepen tot persoonlijke bescheidenheid met schaamteloze collectieve arrogantie.
Mensen van alle geloven zouden er goed aan doen die nederigheid iets serieuzer te nemen.
Opmerking: Een beetje meer twijfel (Agnostisch) in plaats van al die zekerheden in het geloof zou de wereld een stuk veiliger en beter maken.
Van alle vormen van nederigheid is de belangrijkste wel nederigheid ten opzichte van God.

13. GOD

244. Gij zult Gods naam niet ijdel gebruiken

De tien geboden instrueert mensen om zijn naam niet ijdel te gebruiken. Sommige mensen denken dan dat het uitspreken van het woord God al te ver gaat, maar dat is wat al te kinderachtig. Het gebruik van de naam van God om politieke redenen of om zaken te rechtvaardigen, dat is niet toegestaan. De wereld zou een stuk mooier zijn als we dit gebod wat trouwer zouden opvolgen.

ETHIEK ZONDER GOD
247 Quote: mensen zijn sociale dieren, het geluk van hen hangt voor een groot deel af van hun relaties met anderen. Wie kan gelukkig zijn zonder liefde, vriendschap en sociaal leven.
Handelaren gaan meestal niet langs bij dievenbendes. Daarom hebben seculiere theoretici vanaf het oude China tot het moderne Europa een gouden regen opgesteld, namelijk:

”wat gij niet wilt dat u geschied, doe dat ook een ander niet”.

250 Emoties als hebzucht, afgunst, woede en haat zijn ontzettend onaangenaam. Je kunt geen vreugde en harmonie ervaren als je kookt van woede of afgunst. Lang voordat je iemand vermoord  heeft je woede je eigen gemoedsrust al om zeep geholpen.

14 SECULARISME

Ken je eigen schaduwkanten
253 De seculiere ethiek die overigens gedeeld wordt door miljoenen – Moslims, Christenen, Hindoes en Atheïsten – koesteren waarden als waarheid, compassie, gelijkheid, vrijheid, moed en verantwoordelijkheid. Het is de hoeksteen  van onze moderne wetenschappelijke en democratische instellingen.
254 Vaak is een sterk geloof  juist het hardst nodig als het niet waar is.
Mensen die alleen maar niet moorden omdat “dat niet mag van God” zijn ergens heel griezelig en gevaarlijk. Zulke mensen worden niet gemotiveerd door compassie, maar door gehoorzaamheid, en wat zullen ze doen als ze gaan geloven dat hun god wil dat ze ketters, heksen, echtbrekers of buitenlanders gaan vermoorden?
PS: lijkt veel op I.S.
255 een gezonde relatie vereist emotionele, intellectuele en zelfs spirituele  diepgang. Een huwelijk of relatie zonder enige diepgang is frustrerend, je wordt er eenzaam van en het is slecht voor je emotionele ontwikkeling.
Problemen welke voortvloeien uit onze eigen verantwoordelijkheid, variërend van genocide ecologisch verval, kunnen we niet oplossen door te bidden om een wonder maar moeten we ons afvragen wat we er zelf aan kunnen doen.
259 Zoals we eerder al zagen is niet een van deze waarden perse seculier. Joden  hechten ook veel waarde aan waarheid, christenen aan compassie, moslims aan  gelijkheid, hindoes aan verantwoordelijkheid enz.

WAS STALIN SECULIER?

Stalin geloofde niet in God en was in die zin  een seculiere leider maar had geen boodschap aan het volgende. Als we een positieve definitie gebruiken – seculieren verwerpen alle onwetenschappelijke dogma’s en koesteren waarheid, compassie en vrijheid.
In deze zin was Stalin dus absoluut geen seculier wonder.
261 Het kapitalisme daarentegen had ook een heel ruimdenkende wetenschappelijke theorie, die gaande weg verharde  tot een dogma. Veel kapitalisten blijven maar het mantra van vrije marktwerking en economische groei herhalen, ongeacht de realiteit in de echte wereld.

HERKEN DE SCHADUWKANTEN

264 Christenen die niets dan afschuw voelen over de inquisitie en de kruistochten kunnen de handen niet zomaar in onschuld wassen, maar moeten zichzelf een paar heel taaie gewetensvragen stellen. Hoe kon hun “religie van liefde” zich ooit op zo’n manier laten verdraaien, en dat niet één keer, maar talloze keren? Protestanten die het allemaal op het fanatisme van de katholieken proberen te gooien mogen wel eens een boek lezen over het gedrag van Protestantse kolonisten in Ierland of Noord-Amerika. Zo mogen marxisten zich afvragen welkdeel van Marx de weg heeft vrijgemaakt voor de Goelag.

265 Het is een kenmerk van dogmatische ideologieën dat ze dankzij hun overdreven zelfvertrouwen stelselmatig het onmogelijke beloven. Hun leiders reppen veel te gemakkelijk over eeuwigheid, zuiverheid en redding, alsof ze met het invoeren van de een of andere wet, het bouwen van een tempel, of het veroveren van een stuk gebied met één groot gebaar de hele wereld kunnen redden.

DEEL VIER

WAARHEID
Als je je overdonderd en verward voelt door de problemen die de wereld teisteren, zit je op het juiste spoor. Mondiale processen zijn zo ingewikkeld geworden dat één persoon ze niet meer kan overzien. Hoe kun je dan toch de waarheid over de wereld achterhalen en hoe vermijd je dat je het slachtoffer wordt van propaganda en desinformatie?

15. ONWETENDHEID

Je weet minder dan je denkt.
271 Mensen zijn zich maar zelden bewust van hun eigen onwetendheid, omdat ze zich opsluiten in een echo put vol gelijkgestemden.
273 opmerking: de kleren van de koning.

HET ZWARTE GAT VAN DE MACHT
274 Als je het niet kunt permitteren om tijd te verspillen, zul je nooit erg dicht bij de waarheid komen.
Harari uitgenodigd voor een diner met Benjamin Netanyahu, de Israëlische premier, bracht niet wat hij er van verwacht had (viel wat tegen).

16. RECHTVAARDIGHEID

Is ons gevoel voor rechtvaardigheid verouderd?
276 Net als onze gevoelens heeft ook ons rechtvaardigheidsgevoel oeroude evolutionaire wortels.
277 Voorvechters van dierenrechten wrijven ons onder de neus dat ons leven vervlochten is met een van de gruwelijkste misdaden uit de geschiedenis, namelijk de onderwerping van miljarden gedomesticeerde dieren aan een wreed regime van uitbuiting.

GESTOLEN RIVIEREN
278 Het systeem is zo opgebouwd dat mensen die geen moeite doen om ergens achter te komen in zalige onwetendheid kunnen blijven verkeren en dat het voor mensen die wel die moeite nemen  heel moeilijk zal zijn om de waarheid te achterhalen. Hoe is het mogelijk om niet te stelen als het wereldwijde economische systeem  onophoudelijk steelt namens mij, zonder dat ik het weet?

279 De grootste misdaden uit de moderne geschiedenis vloeien niet alleen voort uit haat en hebzucht, maar nog meer uit onwetendheid. Charmante Engelse dametjes financierden de trans-Atlantische slavenhandel door aandelen en obligaties  te kopen op de Londense beurs, zonder ooit een voet in Afrika of het Caraïbisch gebied te zetten. Vervolgens zoetten ze hun middagthee met sneeuwwitte suikerklontjes die geproduceerd werden op helse plantages, waarvan ze helemaal niets wisten.

280 Er is iets niet helemaal in de haak met de bedoelingen van mensen die geen serieuze poging ondernemen om dingen te weten te komen.
De bittere waarheid is dat de wereld domweg te ingewikkeld is geworden voor onze jagers-verzamelaarshersentjes.

VERSIMPELEN OF ONTKENNEN

17. DE WAARHEID VOORBIJ

Sommig nepnieuws blijft eeuwig bestaan
188 Veel mensen zullen het schokkend vinden dat het geloof gelijk gesteld worden met  nepnieuws. Als duizend mensen één maand lang geloven in één of ander verzinsel, dan is dat nepnieuws. Als een miljard mensen er duizend jaar in geloven, dan is het een religie en mogen we het geen nepnieuws noemen.
289 Let wel, de effectiviteit en de potentiele goede kanten van religie kunnen we nooit ontkennen, integendeel. Of we het nu leuk vinden of niet fictie is een van de effectiefste instrumenten in de menselijke gereedschapskist. Religieuze ideeën brengen mensen bij elkaar en maken grootschalige menselijke samenwerking mogelijk. Ze kunnen scholen bouwen, bruggen bouwen legers vormen en gevangenissen instellen.
Voor een wetenschapper geldt dat de bijbel  met de heilige schrift nooit bedoeld is  als feitelijk verslag, maar meer als een metaforisch verhaal dat diepe wijsheden bevat.
Als de bijbel inderdaad het onfeilbare woord van de enige ware God is, wat moeten we dan denken van de Koran, de Talmoed, het Boek van de Mormonen, de Veda’s en de Avesta? Kom je dan niet in de verleiding om te zeggen dat die teksten uitvoerige verzinsels zijn, opgesteld door mensen van vlees en bloed (of misschien door duivels)?

290 De Japanse keizer wordt/werd in Japan beschouwd als een Godheid. Ondanks de goddelijke status van Hirohito, de Keizer van Japan, verklaarde hij nadat Japan verslagen was publiekelijk dat hij toch geen god was.

EENS EEN LEUGEN, ALTIJD DE WAARHEID
Oeroude religies zijn niet de enige die verzinsels gebruiken om samenwerking te bevorderen. In recenter tijden heeft elk land zijn mythologie gecreëerd, zoals het communisme, het fascisme en het liberalisme, uitgebreide zichzelf versterkende credo’s.
292 Zo luid het volgende: een leugen die maar één keer is verteld blijft een leugen, maar een leugen die wel duizend keer wordt verteld wordt de waarheid.
In Mijn Kampf scheef Hitler: Zelfs de geniaalste propagandatechniek zal geen succes oogsten als niet doorlopen rekening wordt gehouden met één fundamenteel principe: ze moet zich beperken tot een paar punten en die telkens blijven herhalen.
Iets wat ook opgeld doet bij fake news.
293 De Sovjet propagandamachine was zo effectief dat ze monsterlijke wandaden in eigen land wisten te verbergen en een utopisch beeld van de communistische heilstaat exporteerde naar het buitenland.
De Oekraïners klagen nu dat Poetin veel westerse media een rad voor ogen draait omtrent Russische actie aldaar.

ONTSNAPPING UIT DE HERSENSPOELMACHINE
300 Momenteel is het dominante nieuws op de markt nieuws dat je geen cent kost, in ruil voor aandacht. Je krijgt niets, het is ook geen kwaliteitsnieuws. Zonder het te weten wordt je er het product van. je aandacht wordt eerst getrokken naar sensationele krantenkoppen en vervolgens doorverkocht aan adverteerders en politici.

SCIENCEFICTION

De toekomst is anders dan in de film
302 Mensen zijn heer en meester van de wereld geworden omdat ze beter kunnen samenwerken dan alle andere dieren, en ze kunnen zo goed samenwerken omdat ze (allemaal, de groep) in verzonnen verhalen geloven.

DISNEY VERLIEST ZIJN GELOOF IN DE VRIJE WIL

DEEL VIJF

VEERKRACHT
Hoe moet je leven in een chaotische tijd als de oude verhalen zijn ingestort en er nog geen nieuw verhaal is om ze te vervangen.

ONDERWIJS
Verandering is de enige constante
317 Er staan de mens ongekende revoluties te wachten, al oude verhalen brokkelen af en er is nog geen nieuw verhaal dat als vervanging kan dienen.

DE TIJD DRINGT
Naast het doorgeven van informatie zijn de meeste scholen ook teveel bezig met  het aanleren van vooraf vastgestelde  vaardigheden. Dit omdat we nog geen idee hebben hoe de wereld er in 2050 zal uitzien en welke banen er dan zijn.

MENSEN HAKKEN
326 Vooral als de technologie mensen beter gaat doorgronden, zul je misschien gaan merken dat jouw leven steeds meer in dienst komt te staan  van de technologie in plaats van andersom.

Heb je al die zombies gezien die over straat dwalen met hun blik strak op hun smartphone gericht? Denk je dat zij de technologie beheersen, of beheerst de technologie hen?

Uiteindelijk is het een simpel empirische kwestie: als de  A.I.-algoritmen echt beter snappen wat er in je omgaat dan jij zelf, worden zij de baas.

ZINGEVING
Het leven is geen verhaal
329 Wie ben ik? Wat moet ik met mijn leven doen? Wat is de zin van het leven? Vragen die sinds mensenheugenis gesteld worden.De vraag is dan altijd weer: wat is het beste antwoord dat we kunnen geven, met alles wat we weten en niet weten over wetenschap, God, politiek en religie?

Onderstaande is ook voor de statistiek wel interessant:
335 Wat als we spreken over de eeuwigheid;
De eeuwigheid is op zijn minst 13,8 miljard (13.800.000.000) jaar, ofwel de huidige leeftijd van het heelal.
De aarde is al zo’n 4,5 miljard (4.500.000.000) jaar geleden gevormd en er bestaan al minstens 2 miljoen (2.000.000) jaar mensen.
De stad Jerusalem bestaat pas vijf duizend(5.000) jaar en het Joodse volk is hooguit drie duizend (3.000) jaar oud.
Volgens de (huidige) wetenschap zal de aarde over zo’n 7,5 miljard (7.500.000.000) jaar verzwolgen worden door een opwellende zon en dat het heelal daarna nog minstens 13 miljard (13.000.000.000.) jaar zal voortbestaan.

341 De gedachte is, wat er ook gebeurd, zodra je iets achter gelaten hebt, een kunstwerk, een gedicht, evt. je genen, ben je veilig voor je voortbestaan. Maar:  
De meeste organismen die ooit hebben bestaan zijn uitgestorven zonder wat voor genetische erfenis na te laten. Dat geldt bijvoorbeeld voor Dinosauriërs. Of een Neanderthaler-gezinnetje dat uitstierf toen sapiens het over nam.

HET GEWICHT VAN HET DAK
344 De Bijbelse verhalen: soms kan het veranderen van één woordje al leiden tot oorlog. Het duizendjarige schisma tussen de westelijke Christenen en de oosters-orthodoxen dat zich tamelijk recent nog voordeed bij de onderlinge slachtpartijen Serviërs en Kroaten, begon over het woordje filioque (“en van de zoon” in het latijn).

HOCUS POCUS EN DE GELOOFSINDUSTRIE
345 De verhalen die ons leven zin geven en ons identiteit verschaffen, zijn allemaal fictief, maar mensen moeten er toch in geloven.

Anekdote:
Ten overstaan van de kerk vol verwonderde boeren hield de priester een stuk brood omhoog met de woorden “Hoc est corpus”- “dit is het lichaam” – en dan werd het brood schijnbaar  het lichaam van Christus. Onder deze mensen die geen Latijn spraken werd dat al gauw verbasterd tot de toverspreuk “hocus pocus”.
347 Bij ons wordt de Confucianistische obsessie voor rituelen van oudsher vaak oppervlakkig en archaïsch gevonden, maar eigenlijk bewijst het waarschijnlijk vooral wat een diep tijdloos inzicht Confucius had in de menselijke aard. Deze confucianistische culturen vind je vooral in China, Korea, Vietnam en Japan die uiterst duurzame sociale en politieke structuren voortbracht.
Voor sociale stabiliteit en harmonie is de waarheid vaak een handicap en zijn rituelen fantastische bondgenoten.

350 De meeste mensen geven niet graag toe dat ze dom zijn. Hoe meer ze opofferen voor een bepaalde overtuiging, hoe sterker hun geloof daarin wordt. Dit is de mysterieuze alchemie van het offer.
352 In maart 1839 kreeg een Joodse vrouw met een huidziekte van een of andere kwakzalver in de Iraanse stad Mashhad te horen dat ze zou genezen als ze een hond doodde en haar handen met zijn bloed waste.
Vanwege de heilige dag Asjoera waarop dit gebeurde, liep dat niet goed af; de synagoge werd in brand gestoken en er werden 36 Joden vermoord. De overige Joden konden kiezen: of zich onmiddellijk bekeren tot de Islam of ze gingen er aan.

353 Bij de Joden betekend Sabbat, “stil staan of rusten” in de letterlijke betekenis. Orthodoxe Joden mogen dan ook niet werken. Het gaat zelfs zo ver dat de velletjes wc-papier van te voren moeten zijn afgescheurd en klaargelegd, zodat dat niet op de sabbat hoef te gebeuren.
354 Offers versterken niet alleen je geloof in het verhaal maar vervangen vaak ook al je andere geloofsverplichtingen. De meeste grote verhalen die de mensheid kent hebben idealen gesteld die voor de meeste mensen onbereikbaar zijn. Hoeveel Christenen volgen de tien geboden echt op de letter na, zonder ooit te liegen of te begeren?

DE IDENTITEITSPORTEFEUILLE

355 De tegenstelling die je tegen komt in sommige Christelijke kringen (als een cognitieve dissonantie). Neem de doorsnee Tea Party-aanhangers die op een of andere manier een vurig geloof in Jezus Christus combineren met een gezonde afkeer van bijstandsuitkeringen en ferme steun geven aan de National Rifle Association. Was Jezus niet iets enthousiaster  over het helpen van armen dan over wapens?

359 Franse luchtmacht I.S. bombardeerden waardoor IS-strijders de dood in gejaagd werden. Dat was o.m. de reden dat I.S. wraak nam op de Fransen.  Waarom eigenlijk; die mensen zijn linea-recta als martelaar naar de hemel gestuurd; wat kun je nog beter hebben’. Wanneer je een grote prijs wint in de loterij ga je toch ook niet de winkel waar je dat lot gekocht hebt opblazen.

DE SUPERMARKT IN ELSINORE
361 Van oudsher geloofden bijna alle mensen in verschillende verhalen tegelijk en waren ze nooit honderd procent overtuigd van de waarheid van die verhalen. Die onzekerheid was onaangenaam voor de meeste religies die geloof dus  gingen beschouwen als een van de hoofddeugden en twijfel als een van de ergste zonden die er waren.

Ergens tussen 1599 en 1602 schreef William Shakespeare zijn eigen versie van De Leeuwenkoning, beter bekend als Hamlet. Anders dan Simba voegt Hamlet zich alleen niet naar de cirkel des levens. Hij blijft tot bittere eind sceptisch en onzeker, zonder ooit te ontdekken waar het leven precies om draait en zonder ooit te weten of het beter is te zijn of niet te zijn. (To by or not to By).

GEEN VERHAAL
367 Het liberalisme zette de radicale stap om alle kosmische drama’s te ontkennen, maar voerde dat zelfde drama vervolgens op in de mens zelf – het universum heeft geen plot, dus moeten wij mensen zelf een plot creëren; dat is onze roeping, de zin van ons leven.
370 De geschiedenis van het Boeddhisme telt duizenden voor beelden van mensen die geloven in de leegheid van alle fenomenen en in het belang om nergens aan gehecht te raken, maar toch ruziën en vechten om het bestuur van een land, het eigendom van een gebouw of zelfs de betekenis van een woord.

Boeddhisten kennen vijf morele basisvoorschriften, uitgesproken door monniken die welbespraakte sermoenen afstaken: niet doden; niet stelen; geen seksueel wangedrag; geen bedrog en geen verdovende middelen.

Zo zou het moeten zijn maar toch, meest Oost-Aziatische landen (Birma, Siam) en koningen, door dat ze hun gezag hiermee konden vergroten, en daar fervent voorstander van waren, hielden zich daar niet aan.

371 Tegenwoordig is de mensenrechtensituatie in die landen, in het Boeddhistische Myanmar een van de slechtste ter wereld.

DE WERKELIJKHEIDSTEST
372 Alle grote verhalen mogen verzinsels zijn, ontsproten aan onze eigen geest, maar er is geen reden voor wanhoop. De werkelijkheid is er nog steeds.
De grote vraag voor de mensheid is niet “wat is de zin van het leven”? maar “hoe kunnen we zorgen dat we niet hoeven leiden”?  
Wij mensen hebben de wereld veroverd dankzij ons vermogen om fictieve verhalen te creëren en geloven. Daardoor zijn we er ontzettend slecht in om het verschil te zien tussen fictie en werkelijkheid. Het is puur een kwestie van overleven om het verschil te negeren.

MEDITATIE
Alleen maar observeren
376 Hier geeft de schrijver zelf een inzichtje in zijn innerlijke toestand, zoals o.m. het bekritiseren van verhalen, religies en ideologieën.
Te laten zien dat iemand die zo sceptisch is toch ’s-ochtens zo vrolijk wakker kan worden.

Een goede vriend heeft hem desondanks toch een advies gegeven om de boeken en discussies even te laten liggen en een cursus Vipassana-meditatie te proberen (Vipassana betekend introspectie in het Pali, een oude Indiase taal).

381 Om de wereld te veranderen moet je iets doen en, belangrijker nog, is je organiseren. Vijftig samenwerkende leden in een organisatie kunnen veel meer voor elkaar krijgen dan vijfhonderd individuen die elk voor zich bezig zijn.

VAN BEIDE KANTEN GRAVEN
381 Biologen gaan er vanuit dat de hersenen op een of andere manier de geest voortbrengen en dat biochemische reacties in miljarden neuronen op de een of andere manier ervaringen voortbrengen als pijn en liefde.
384 Zoals alle andere meditatietechnieken is Vipassana ontdekt door Boeddha.
De komende jaren of decennia is de keuze nog aan ons zelf. Als we ons er de moeite voor nemen, kunnen we nog onderzoeken wie we eigenlijk zijn. Maar als we die kans willen benutten, moeten we daar nu mee beginnen, anders zullen de A.I. algoritmen dit voor ons doen.

Dit was het derde deel/boek van Harari, gekregen van Edward voor mijn verjaardag 2 maart 2020.  Weer een erg interessant werk.
Ook deze keer was het moeilijk om een samenvatting te schrijven omdat je veel, toch wel interessante zaken moet weglaten en een keuze moet maken voor die dingen waardoor je toch een redelijk beeld krijgt van de inhoud en waar het zoal over gaat.
Op sommige plaatsen heb ik de tekst rood gekleurd omdat ik die erg opmerkelijk en/of interessant vind.

SpC/CJV/200714/200826